ممدوحین و مذمومین امامین عسکریّین
بسم الله الرحمن الرحیم
مقدمه
با مطالعه تاریخ به خوبی مشاهده می کنیم که ائمه بزرگوار ما که سکّان داران حقیقی کشتی نجات و هادیان واقعی مردم بسوی صراط مستقیم بوده اند همواره تحت فشارهای حکّام مستبد و جاهلان کوته فکر به سر می برده اند. با این وجود هرگز شانه از زیر بار مسئولیت هدایت شیعیان خالی نکرده و در هر دوره ای به فرا خور حال آن دوره راه روشن اسلام راستین را به مردم نشان داده اند. یکی از این راه ها تمجید ها و توبیخ های ایشان بوده است. مسلّماً هر کس را که امام از او تمجید کرده است می تواند الگوی خوبی برای ما و هر کس را که امام او را توبیخ و مذمّت کرده می تواند درس و عبرتی برای ما باشد.
از آنجا که بررسی تمام شخصیّتهای مورد مدح و ذمّ قرار گرفته توسط اهل بیت (ع) گنجایش یک مقاله را نداشت ما در این مقاله تنها به بررسی شخصیّت افرادی که از جانب امام هادی (ع) و امام حسن عسکری (ع) مورد مدح یا ذمّ قرار گرفته اند می پردازیم. انشاء الله.
ممدوحین امامین عسکریین
1- یونس بن عبد الرحمن
ابو هاشم جعفری می گوید: « بر امام حسن عسکری (ع) کتاب روز و شب را عرضه کردم حضرت به من فرمود: مصنف این کتاب کیست؟ گفتم یونس مولی آل یقطین. فرمود: خداوند در روز قیامت به تعداد هر حرفی برای او نوری عطا می فرماید.»[1]
گر چه یونس از اصحاب امام رضا (ع) به شمار می رود لکن امام حسن عسکری(ع) در این روایت از ایشان تمجید کرده است.
ابن داوود در رجالش می گوید: «یونس چهره برجسته ای در بین اصحاب ما بود و جایگاه عظیمی داشت و امام رضا(ع) در علم و فتوا به او اشاره می کرد...او یکی از چهار کسی است که گفته می شود علم انبیاء به آنها منتهی شده است.»[2]
در روایت آمده است که یونس بن عبد الرحمن سلمان زمان خودش است.[3] و در حدیث صحیح آمده است که امام رضا (ع) سه بار بهشت را برای یونس ضمانت کرده است.[4]
فضل بن شاذان که از بزرگان شیعه است می گوید: «بعد از سلمان فارسی مردی فقیه تر از یونس بن عبد الرحمن به وجود نیامده است.»[5] همچنین او می گوید:« یونس بن عبد الرحمن پنجاه و چهار حج و پنجاه و چهار عمره انجام داد و هزار جلد کتاب در ردّ مخالفین تالیف کرد.»[6]
داوود بن قاسم می گوید: «به ابا جعفر گفتم: نظر شما درباره یونس چیست؟ فرمود: یونس کیست؟ گفتم: پسر عبد الرحمن . فرمود شاید مولی بنی یقطین را می گویی؟ گفتم: آری. فرمود: خداوند او را رحمت کند او همان گونه است که ما دوست داریم.»[7]
عظمت علمی و معرفتی یونس آنقدر زیاد بود که گاه کوته فکران از درک مطالب ایشان عاجز میشدند و به ایشان نسبت زندیق می دادند و برای شکایت از او به محضر امام(ع) شرفیاب می شدند و امام در مقام دلداری به یونس می فرمودند:« چیزی بر تو نیست وقتی که امام تو از تو راضی است... » و سفارش می نمودند که: «با مردم با آنچه که می دانند سخن بگو و از آنچه که نمی شناسند گفتگو نکن.»[8]
2- فضل بن شاذان نیشابوری
روایت شده که وقتی ایشان بعد از ملاقات با امام حسن عسکری(ع) می خواست از محضر حضرت مرخص شود کتابی که از تصنیفات خودش بود از دستش افتاد. امام (ع) کتاب را بر داشته و در آن نظر کرد و به فضل مهربانی نمود و فرمود: «اهل خراسان به جایگاه فضل غبطه بخورند که او در میان آنهاست.»[9]
ابن داوود درباره او می نویسد: «او متکلّم، فقیه، و جلیل القدر است... و بزرگواری او آنقدر زیاد است که نیازی به اشاره ندارد.»[10]
3- ایّوب بن نوح
عمر بن سعید مدائنی می گوید: «نزد امام ابی الحسن عسکری بودم که ناگاه ایوب بن نوح داخل شد و در مقابل ایشان ایستاد پس حضرت او را به چیزی امر نمود سپس او از محضر حضرت مرخص شد. امام هادی(ع) به سوی من توجه نموده و فرمودند: «ای عمرو اگر دوست داری که مردی از اهل بهشت را نگاه کنی پس به سوی این مرد[یعنی ایوب] نگاه کن.»[11]
نجاشی می گوید: «ایوب بن نوح وکیل امام هادی(ع) و امام حسن عسکری(ع) بوده است و در نزد آنها جایگاه بزرگی داشته و امین آنان بوده است. تقوای او بسیار زیاد و عبادتش فراوان و در روایاتش مورد اطمینان است.»[12]
4- ابو عمرو عثمان بن سعید
احمد بن اسحاق بن سعد قمی می گوید: «در روزی از روزها بر امام علی بن محمد(ع) وارد شدم و عرض کردم آقای من، من گاهی غایب ام و گاهی حاضر و برایم میسّر نیست حتّی در آن روزهایی که حاضر هستم که به محضر شما بیایم. در این صورت سخن چه کسی را قبول کنم؟ و دستورات چه کسی را پیروی نمایم؟ حضرت فرمودند: «این ابو عمرو است موثق و امین است هر چه را که به شما بگوید از جانب من گفته.» وقتی که از محضر امام علی بن محمد(ع) مرخص شدم به فرزندش امام حسن عسکری(ع) رسیدم، همان سوالی را که از پدرشان پرسیدم از ایشان نیز پرسیدم. ایشان فرمودند: «این ابو عمرو مورد اطمینان و امین بوده و هست در زندگی و مرگ ، پس آنچه را که به شما می گوید از طرف من می گوید.»[13]
مرحوم شیخ طوسی در کتاب «الغیبه» می نویسد: «گروهی بودند که حسن بن علی (ع) آنها را به عدالت یاد کرده و از برگزیدگان امین آن حضرت بودند مثل ابوعمرو عثمان بن سعید... آنها اهل عقل و امانت و مورد اطمینان و ... بوده اند به گونه ای که این شهرت عدالت شان آنها را از گزند دشمنانشان حفظ می کرد.»[14]
5- ...
نکته: ( اهمّ ویژگیهایی که این ممدوحین داشته اند همانطور که به آنها نیز اشاره شده است
عبارتند از: 1- جنبه علم و دانش و اسلام شناسی آنها 2- مبارزه فکری با مخالفین اهل بیت(ع) 3- عمل کردن به گونه ای که مورد رضایت اهل بیت(ع) باشند 4- تقوا، عبادت، امانت داری و عدالت
مذمومین امامین عسکریین
1- فارس بن حاتم
عبدالله بن جعفر حمیری نقل می کند که امام هادی(ع) با خط خودشان به علی بن عمرو قزوینی نوشتند: «...نباید تلاش تو جز این باشد که در لعن او[یعنی فارس]کوشش کنی ... من به تو فرمان نمیدهم تا اینکه بوسیله یک امر غیر صحیح خداوند را اطاعت کنی . پس تلاش کن و در لعن او شدّت به خرج بده . اصحاب ما را از او باز دار و این مطالب مرا به اصحاب مان برسان که من در پیشگاه پروردگار در مورد این امر موکد از شما باز خواست خواهم کرد. پس وای به حال معصیت کار و منکر ...»[15]
کشی می گوید:« اباالحسن عسکری (ع) دستور داد که فارس را بکشند و برای قاتل او بهشت را ضامن شد...فارس در مردم فتنه می کرد و به بدعت دعوت می نمود.»[16]
2- احمد بن هلال عبرتائی
محمد بن یعقوب روایت کرده است که نامه ای به سوی عمری(عثمان بن سعید)آمد که خلاصه آ ن چنین است: «و ما بیزاری می جوییم به سوی خداوند از ابن هلال . رحمت خداوند شامل او و کسی که از او بیزاری نجوید نشود. اسحاقی و اهل دیار او را از حال این فاجر با خبر کن و همچنین تمام کسانیکه درباره او از تو سوال کرده اند و یا می کنند.»[17]
ابن داوود می نویسد: «درباره او مذمت های بسیاری از جانب آقایمان ابی محمد عسکری(ع) وارد شده است. او مذموم است، ملعون است، اهل غلوّ می باشد و در دینش مورد اتّهام است.»[18]
3 و 4- علی بن حَسَکه قمی و قاسم بن یقطین قمی
بود درباره گروهی که احادیثی را به شما و پدرانتان نسبت می دهند که در آنها مطالب
مشمئز کننده ای است و ما نه می توانیم آنها را رد کنیم چون ممکن است از پدرانتان نقل شده باشد و نه می توانیم آنها را قبول کنیم به خاطر مطالب نفرت انگیز درون آنها...یکی از آنها مردی است به نام علی بن حسکه و دیگری به نام قاسم یقطینی. از جمله سخنان آنان این است که سخن خداوند تعالی که می فرماید:« انّ الصلاة تنهی عن الفحشاء و المنکر» معنای آن مردی (امام یا نایب امام) است، نه سجود و رکوع؛ و همچنین معنای زکات آن مرد است، نه درهم و خارج کردن مال؛ و همچنین چیزهایی از واجبات و سنت ها و معاصی را اینگونه تاویل می برند. اگر صلاح می دانید برای ما روشن کنید و بر دوستانتان منّت بگذارید به آنچه که در آن سلامتی برای دوستانتان باشد و موجب نجات آنان گردد از این سخنانی که آنها را در هلاکت می اندازد.» پس حضرت نوشتند: « این دین ما نیست از آن کناره گیری کنید.»[19]
نصر بن صباح می گوید: «علی بن حسکه حوار استاد قاسم شعرانی یقطینی از بزرگترین غلات و ملعون می باشد.»[20]
محمد بن عیسی می گوید: «امام ابو الحسن عسکری (ع) در نامه ای نوشتند : خداوند لعنت کند قاسم یقطینی را و لعنت کند علی بن حسکه قمی را همانا شیطان به قاسم سخن باطل را از روی فریب وحی می کند.»[21]
سهل بن زیاد آدمی می گوید: «بعضی از اصحاب ما به ابی الحسن عسکری (ع) نوشتند:«فدایت شوم ای آقای من ، علی بن حسکه ادعا می کند که از دوستان شماست و تو اوّل قدیم هستی و او دری به سوی شما، و پیامبر شماست؛ و شما به او امر کرده ای که او این سخنان را بگوید و می پندارد که نماز و زکات و حج و روزه تمامی اینها معرفت تو و معرفت کسی است که حالش مثل علی بن حسکه باشد است؛ پس او مومن کامل است که عبادت از او ساقط شده...و بسیاری از مردم به او مایل گردیده اند ...» حضرت در جواب نوشتند : ابن حسکه دروغ گفته لعنت خداوند بر او باد... والله خداوند مبعوث نکرد محمد و انبیاء قبل از او را مگر به حنیفیّه و نماز و زکات و روزه و حج و ولایت... و اینچنین هستیم ما جانشینان پیامبر(ص)... از آنان جدا شوید لعنت خداوند بر آنان باد آنها را در تنگنا قرار دهید و اگر کسی از آنها را در خلوت دیدی سرش را با سنگ بشکن.»[22]
5 و 6- محمد بن نصیر فهری و حسن بن محمد بن بابای قمی
عُبیدی نقل می کند که امام عسکری (ع) برای من نوشتند : «بیزاری می جویم از فهری و حسن بن محمد بن بابای قمی پس از آنها بیزاری بجوی. من تو را و تمامی دوستانم را از آنها بر حذر می دارم ... آنها به وسیله ما[ اموال] مردم را می خورند. فتنه گرانند، اذیّت کنندگانند، خداوند آنها را اذیّت کند...»[23]
علامه حلّی در رجالش می فرماید: «علی بن محمد عسکری(ع) او(فهری) را لعن کرده است.»[24]همچنین می نویسد: « او ادّعا می کرد که رسول و نبی است و او را علی بن محمد (ع) فرستاده است. قائل به تناسخ[25] بوده و در مورد امام هادی (ع) غلوّ می نموده است...»[26]
ابو عمرو می گوید: «او(فهری) قائل به مباح بودن نکاح با محارم و نکاح مردان با مردان بوده و می گفته این یکی از شهوت ها و پاکیزه هاست که خداوند آنها را حرام نکرده است.»[27]
علامه حلّی می نویسد: «او از اصحاب ابا محمد عسکری (ع) بود ولی زمانیکه حضرت فوت نمودند ادّعای جایگاه محمد بن عثمان (وکیل امام زمان«عج») را کرد و خداوند او را رسوا نمود.»[28]
7- ...
نکته: اهمّ ویژگیهای مذمومین ذکر شده عبارت است از: 1- ایجاد فتنه و گسترش بدعت[29]
2- غلوّ[30] 3- اهل بیت (ع) را وسیله ای برای رسیدن به دنیا قرار دادن 4- اباحی گری و فرار از زیر بار تکالیف شرعی، حلال دانستن حرام های الهی.
والسّلام
[1] وسائل، ج 27، ص 102،باب وجوب العمل باحادیث النبی(ص) و الائمه...، ح 33325
[2] رجال ابن داوود، ص 380، رقم 1708
[3] رجال علامه حلی، باب اول، ثابت، ص 29
[4] رجال علامه حلی، باب چهارم، یونس، ص 185
[5] رجال کشی، ص 484، رقم 914
[6] رجال کشی، ص 485، رقم 917
[8]رجال کشی، ص 487، رقم 924، ص 488، رقم 928، 929
[9] رجال ابن داوود، ص 272، رقم 1179
[10] رجال ابن داوود، ص 272، رقم 1179
[11] الغیبه، طوسی، ص 349
[12] رجال نجاشی، ص 102، رقم 254
[13] الغیبه، طوسی، ص 354
[14] الغیبه، طوسی، ص 109
[15] الغیبه، طوسی، ص 352
[16] رجال کشی، ص 524، رقم 1006
[17] الغیبه، طوسی، ص 353
[18] رجال ابن داوود، ص 425، رقم 44
[19] رجال کشی، ص 517، رقم 994
[20] رجال کشی، ص 518، رقم 996
[21] همان
[22] رجال کشی، ص 518، رقم 997
[23] رجال کشی، ص 520، رقم 999
[24] رجال علامه حلی، ص 254، رقم
[25] انتقال روح آدمی پس از مرگ به بدنی دیگر
[27] رجال کشی، ص 520، رقم 1000
[28] رجال علامه حلی، ص 273
[29] آنچه که خلاف دستور خدا و رسول باشد، لسان العرب، ج 8، ص 6
[30] کسی که در حق اهل بیت(ع) چیزی را می گوید که خود ایشان چنین چیزی را در حق خودشان نمی گویند، مجمع البحرین، ج 1 ، ص 319
